Bánh ít lá gai món ăn đặc sản Phú Yên và cách làm ra chiếc bánh ít lá gai ngon nhất

 Bánh ít lá gai - thức quà thôn quê dân dã, đậm đà vị ngọt quê hương. Bánh là món nhất thiết phải có trong các dịp giỗ chạp của người Phú Yên – bánh ít lá gai người nhà gửi khách ra về.

Bánh ít lá gai đặc sản Phú Yên (Ảnh: Thành Lưu)

Vỏ bánh làm từ bột nếp nhào với lá gai đã luộc chín và xoay nhuyễn. Nhân bánh thường có vị ngọt, có thể dùng đậu xanh, đậu đen hay dừa sên. Bột xoay nhuyễn rồi vo thành viên nhỏ, ép cho dẹp và cho một muỗng nhân vào. Tiếp theo là bao nhân lại, nắn cho tròn. Lá chuối cắt vuông vừa đủ gói viên bánh, thoa dầu lên mặt lá để khi luộc bánh khỏi bị dính. Gói bánh lại, nắn sửa cho bánh có góc để lúc luộc phân biệt với bánh nếp. Dùng là chuối đã xé thành sợi buột lại. Hấp trong nối hấp khoảng 2 tiếng, vớt ra sắp trên nia cho bánh nguội rồi sắp lên cổ, lên bàn thờ.

Bánh ít lá gai là món ăn truyền thống nơi đây, không chỉ trong những dịp giỗ chạp mới có, thỉnh thoảng người ta vẫn hay ra chợ mua về để ăn. Vị dẻo của nếp, vị ngọt thanh của đường, thơm béo của dừa, đậu phộng, đậu xanh, thật thú vị. Có thể ăn nhiều sẽ ngán nhưng lâu không ăn thì thấy nhớ vô cùng, giống như nhớ vị quê trong chiếc bánh. Du khách đến chương trình thường tìm đến thưởng thức món bánh này và đó cũng là quà mang về cho người thân mỗi dịp chuyến đi. 

Nguyên liệu để làm bánh ít lá gai rất rẻ và dễ kiếm: lá gai, bột nếp, dầu phụng, dừa, và đậu xanh, nhưng để làm được một chiếc bánh ngon đòi hỏi phải qua nhiều công đoạn với người làm bánh thật khéo léo. 

Lá cây làm bánh ít lá gai (Ảnh: Sưu tầm)

Lá gai là lá của loại cây một mặt xanh, một mặt trắng bạc, hơi thô nhám. Chọn lá mướt, không bị sâu, đem  rửa sạch, luộc chín, để  ráo nước rồi giã cho thật nhuyễn, mịn như bột.

Nếp vo sạch, ngâm khoảng 3 - 4h rồi đem xay. Sau đó đăng bột bằng cách cho bột nếp vào trong một chiếc túi vải, buộc chặt lại treo lên hoặc dùng một phiến đá đè lên bên trên để nước bên trong thoát ra ngoài, chỉ còn lại phần bột nếp.

Cho bột nếp, lá gai đã giã nhuyễn và đường đã thắng dẻo vào cối, tiếp tục quết mạnh cho hỗn hợp bột nếp, lá gai, đường hòa quyện vào nhau. Khi quết  phải thoa dầu phụng sống vào đầu chày thường xuyên để bột khỏi dính và dầu được trộn đều vào bột.

Nhân bánh gồm đậu xanh, dừa và đường. Dừa được bào thành sợi, bỏ vào chảo xào chung với đường cho chín tới rồi cho đậu xanh đã nấu chín, bóc vỏ, thêm tí gừng vào xào chung với lửa nhỏ, đến khi nào hỗn hợp chuyển sang màu vàng sậm là được. Nhưng khác với các loại bánh khác, nhân bánh ít lá gai không giữ phần quan trọng, không quý bằng phần bánh lá gai bọc quanh.

Bánh ít lá gai đậm đà thơm ngọt  là một trong muôn vàn loại bánh tuyệt vời của quê nhà làm nao lòng những ai tha hương tìm về nỗi nhớ quê.

Chia bột thành từng miếng nhỏ, cho nhân vào bên trong, vo tròn, thoa đều bánh bằng dầu phộng đã thắng chín. Bánh được gói hình tháp vuông bằng lá chuối. Những chiếc lá đã được cắt vuông, tỉa tròn ở các cạnh và đem phơi nắng cho mềm để khi gói bánh không bị rách ( hoặc có thể hơ trên than hồng cho nhanh). Công đoạn cuối cùng là đem bánh hấp cách thủy cho chín.

Bánh ít lá gai rất dẻo nhưng không dính răng, ăn nhiều không sợ đau bụng vì trong lá gai có vị thuốc trị đau bụng. Cắn một miếng, vị ngọt của đường, vị dẻo thơm của nếp và lá gai, vị béo giòn của dừa, vị bùi của đậu xanh, hương cay nồng của gừng tạo nên một cảm giác khoái khẩu không thể quên được. 

Mỗi khi có dịp đám, tiệc bà con cùng làm bánh ít lá gai (Ảnh: Sưu tầm)

Bánh ít lá gai chỉ được làm trong các dịp cúng, giỗ để con cháu thể hiện sự hiếu thảo với cha mẹ, ông bà tổ tiên đã khuất, bởi làm nó tuy không tốn nhiều chi phí nhưng rất tốn công . Trước ngày cúng, giỗ, bà con hàng xóm tụ họp cùng nhau phụ giúp làm bánh, vừa làm vừa trò chuyện, tạo nên không khí gia đình đầm ấm. Đó là một nét văn hóa truyền thống lâu đời đáng được trân trọng và gìn giữ. Bánh ít lá gai đã trở thành một nét đẹp trong văn hóa ẩm thực ở Phú Yên